de dichter hendrik carette blogt

Was hij een impotente Socrates of gewoon een rationele denker?  

In memoriam Etienne Vermeersch (Brugge,1934 – Gent, 2019)  

            In het boek Vaarwel en beste wensen(Polis, 2016) staan gedichten vertaald uit het Italiaans en zelfs één gedicht geschreven in het Friulaans door Pier Paolo Pasolini en ook dit gedicht werd vertaald door Piet Joostens die ook tien polemieken vertaalde en verzamelde voor dit zeer merkwaardige boek. Eén polemisch artikel uit de Italiaanse krant ll Corrieri della Sera van 19 januari 1975 werd hier opgenomen en vertaald en heeft als lange titel (aanvankelijk gewoon als ‘Sono contro l’aborto’): ‘Geslachtsgemeenschap, abortus, de valse tolerantie van de macht en het conformisme van de progressieven’. En ik vraag mij nog altijd af: wat zou iemand als Etienne Vermeersch, een heilige (geen ketter) van en voor de Linkse Kerk, bij zo’n polemisch stuk wel denken of niet denken. Want misschien was hij wel een denker, maar geen filosoof. De dichter Pasolini was harder toen hij schreef:

                                   Hier spreekt een ellendige, impotente Socrates,

                                   een die wel kan denken maar niet kan filosoferen     

            Overigens was Etienne Vermeersch ook nooit een ketter en de katholieke priester en theoloog André Léonard is al lang geen kerkvorst meer. Een ketter gelooft immers wel in een bepaald geloof of in een bepaalde leer, ook al is het dan een dwaalleer. De Catharen waren ketters. Ook de Arianen of aanhangers van het Arianisme. In het boek Ketters (1)van de marxistische schrijver Theun de Vries werd de geschiedenis van al die christelijke ketterijen uitvoerig gerelateerd. Etienne Vermeersch was dus een atheïst of een ongelovige, maar geen ketter. De titel van het boek De ketter en de kerkvorst van Joël de Ceulaer is dan ook zeer slecht gekozen en bewijst meteen hoe snel het onbegrip en de misverstanden zich als bacteriën en virussen in de geest verspreiden. Ik heb dit boek dan ook bewust niet gelezen omdat de Duitse filosoof Arthur Schopenhauer mij leerde wat hij elke goede lezer leerde: Om het goede te lezen, is het een van de voorwaarden dat men het slechte niet leest; want het leven is kort, tijd en energie zijn beperkt. (2) 

            En een andere prachtige passage van de filosoof Schopenhauer in dit boek en in dit verband (het niet kunnen en niet willen lezen van alle bestaande boeken) is de volgende: Volgens Herodotus barstte Xerxes bij de aanblik van zijn onafzienbare leger in tranen uit toen hij bedacht dat niemand van al die mannen over honderd jaar nog in leven zou zijn. Wie zou dan niet in tranen uitbarsten als hij zich bij het doorbladeren van de catalogus van nieuw verschenen boeken realiseert dat er van al die boeken over tien jaar geen één meer gelezen wordt?   

            Maar ik mag niet afdwalen: de drie boeken van onze Vlaamse denker en hoogleraar die ik wel heb gelezen zijn het zeer beknopte Over God (3) en het zeer uitgebreide interviewboek van zijn apostel Dirk Verhofstadt In gesprek met Etienne Vermeersch met als ondertitel ‘een zoektocht naar waarheid’ (4) en dit lijvige boek is inderdaad een zoektocht naar de waarheid (waarheden?) van de atheïst Vermeersch.

            Hoewel hij in Wetteren woonde, was deze kleine vriendelijke man een West-Vlaming, maar vermoedelijk vond hij dit eerder een toeval en vond hij dit feit niet zo belangrijk. 

            Overigens onaneren deed hij ook al niet. Ook niet (naar zijn eigen woorden) in het klooster van de Jezuïeten in Drongen. Voor de rest denk ik dat hij op één punt alleszins meer dan gelijk had: de overbevolking is of wordt een gigantisch wereldprobleem voor onze blauwe planeet. Toch resten mij nog andere vragen die ik graag had gesteld toen hij nog leefde of onder ons was… Zoals bijvoorbeeld: 

            – Las hij ooit de eminente essays in de eminente boeken van de- marxist en  filosoof Bernard Groethuysen? 

            – Wat dacht hij eigenlijk over de apofatischemystiek?

            – Hoe komt het dat hij geen vrijmetselaar was?

            – Las hij wel eens een boek van de Frans-Roemeense filosoof E. M. Cioran?  

            – Hoe stond hij tegenover de filosofische uitspraken van Simone Weil in haar  geestelijk testament La Pesanteur et la Grâce?

            – Las hij ooit de Rebuten van de denkende dichter Renaat Ramon? 

            – Wat was zijn houding t.o.v. de overweldigende ideeën en boeken van  de  filosoof Friedrich Nietzsche? 

            Het zijn wel vragen die voor mij veel relevanter zijn dan de ongetwijfeld kwellende vragen over abortus, euthanasie, de islam en alle andere religies van de volgelingen van Mani, Mozes, de profeet Mohammed en de Messias die nog moet komen of al op aarde is gekomen.   

            Na zijn dood is het zeer de vraag of er de komende decennia nog ooit zo’n erudiete man op het scherm van onze televisietoestellen kan komen en wie waar en op welk niveau zoals Etienne Vermeersch zou kunnen debatteren of monologen houden. En ik verwijs alleen maar naar de titels van de vierentwintig hoofdstukken in het interviewboek van Dirk Verhofstadt dat al vijftien drukken kende en dat als een soort van Bijbel voor een atheïst kan gelden: 

1. Een zoektocht naar waarheid

2. Van niets naar iets en van iets naar niets

3. De eerste mens

4. Over God en moraal

5. Atheïsme als basis voor de moraal

6. Het vaststellen van morele normen 

7. Over cultuurrelativisme en monoculturalisme

8. Naar een kosmopolitisch humanisme

9. Aanval op de moderniteit

10. Religie versus vooruitgang

11. Goddelijke openbaringen 

12. Religies en misogynie

13. De opmars van de islam

14. De katholieke Kerk in vraag

15.  Historisch schuldbesef

16. De toekomst van het atheïsme

17. Strijd tegen pseudowetenschap

18. De verheerlijking van het lijden

19. Het recht op zelfbeschikking

20. De mens, flora en fauna

21. De draagkracht van de aarde

22. Over vrijheid en solidariteit

23. Kan kunst de wereld redden?

24. Over het leven na de dood

            En zeker, de rationalist Etienne Vermeersch hield van de zuivere wiskunde en van de poésie pure, van de muziek van de geniale componist Bach en van het Latijn en hij is zeker niet gestorven in schande. Hij was een goed mens, een zoekende in de woestijn waarin wij allen (helaas met veel te velen) moeten samen zijn. Maar ik geloof toch dat hij eerder een zeer lucide denker was dan een schrijvende filosoof.   

                                                                                                  Hendrik Carette 

————————————————————————————————————–

(1) ondertitel ‘Veertien eeuwen ketterij, volksbeweging en kettergericht’, Amsterdam : Querido, 1987. 

(2) in In de tuin der letteren, Over de kunst van het schrijven, vert. en ingeleid door Hans Driessen, Amsterdam: Wereldbibliotheek, 2008 op pagina 78 e.v. in het hoofdstuk ‘Over lezen en boeken’.   

(3) Antwerpen: Vrijdag, 2016. 

(4) Antwerpen: Uitgeverij Houtekiet, vijftiende druk, februari 2019.

Een halo 

Vous comprenez donc pourquoi 

il est nécessaire de se purifier sur les hauteurs. 

                        Cioran, Solitude et destin 

Niet in de buurt van het casino 

in de badplaats Blankenberge 

maar dicht bij de abdij 

niet ver van de Mont-Blanc 

zie ik u nu 

in een glinstering of een halo.   

Hendrik Carette

De achterkant van een groots gedicht 

Aan de achterkant vind je een klankkast met alle 

dentalen en labialen die de gemaskerde maker   

dagenlang aan elkaar heeft gelast 

en dan weer losgesneden of geretoucheerd. 

De achterkant verbergt de pijnlijke geheimen 

met schrappingen en wijzigingen die niemand 

nog kan zien of horen en het kleine kluwen 

van de bedrading met chips en flexibele draden. 

Aan de achterkant vind je een zwart wormgat

binnen in de witruimte van de papieren piramide     

van al wat duister blijft en alle aandacht aanzuigt

voor de halfblinde of verblinde lezer.

Hendrik Carette 

  Mijn eerste helden 

                                   Doden en dichten gaan goed samen. Dat vonden althans                                               de Grieken, die bij de opvoeding van hun zonen aandacht                                        besteedden aan zowel militaire als muzische                                                                      vaardigheden.   

                                                           Piet Gerbrandy, Roemdaden der mannen                                                    

            Mijn eerste helden waren zeker niet Jansen en Jansens, Lambik, Kuifje, tante Sidonie of tante Sidonia, Asterix en Obelix of de stoere Rode Ridder. Mijn eerste helden waren historische figuren zoals de monnik Willem van Saeftinghe van de abdij Ter Doest in Lissewege (het Brugse Vrije), de Duinkerkse kaper (een kaper heeft een kaperbrief en is geen zeerover!) Jan Bart (Jean Bart voor Lodewijk XIV) en Robrecht de Fries (de grootste graaf van Vlaanderen) die ik allen leerde kennen dankzij de jeugdboeken in de reeks Dietse Gestalten van uitgeverij Lannoo toen deze uitgever in Tielt, in de brousse van West-Vlaanderen, nog goede literaire boeken uitgaf. Ook de Vlaamse opstandelingenleider en vrije boer uit Lampernisse Niklaas Zannekin (ik ben trouwens al jaren een overtuigd lid van de vereniging Zannekin die al vele jaren elk jaar een jaarboek uitgeeft !),  kapitein Nemo met zijn onderzeeboot de Nautilus (uit het boek Twintigduizend mijlen onder zee dat later verfilmd werd met o.m. de acteur Kirk Douglas), de watergeuzen, de bosgeuzen en de exploten en avonturen van de West-Vlaamse bandiet Lodewijk Baekelandt die lange tijd kon schuilen in het toen nog haast ondoordringbare Vrijbos van Houthulst, tot hij op 2 november 1803 werd onthoofd op de Markt van Brugge, maakten op mij een onuitwisbare indruk. En dankzij een ouder buurmeisje in Assebroek dat studeerde voor onderwijzeres leerde ik al vroeg lezen en als mooie jonge jongensprins las ik niet graag stripverhalen of boeken met teveel prentjes en plaatjes maar wel boeken van Jules Verne (met die mooie harde blauwe kaften met gouden opdruk) en Karl May, Jean Ray (John Flanders) en de nu bijna geheel vergeten jeugdschrijver F.R. Boschvogel (Frans Ramon) van wie vooral deze laatste verantwoordelijk was voor mijn eerste heldenverering en voor mijn identificatie met die kleurrijke en krachtige eerste helden. Later volgden uiteraard nog andere helden zoals kapitein Ahab (niet de Achab uit de Bijbel) van de Amerikaanse auteur Herman Melville, de zwerver Tamalone in het boek Een zwerver verliefd van Arthur van Schendel, Jan Boele uit de novelle ‘In ’t water’ van Stijn Streuvels (over wie ik in het achtste jaarboek van het Stijn Streuvelsgenootschap vele jaren later een essay mocht schrijven), en ook de soldaat Johan uit het gelijknamige boek van Filip de Pillecyn.  Onlangs vond ik dit romantische boek (Amsterdam : P.N. Van Kampen & Zoon) uit 1939 terug in een antiquariaat in het boekendorp Damme en herlas het helemaal in een vlaag van bewondering en verwondering. Het boek begint met een paginalange cursieve tekst die als het ware de thematiek en de tijdslijn van deze fictieve historische roman samenvat en situeert : “Na zijn jeugd in het leger van den Hertog van Bourgondië te hebben doorgebracht, keert de soldaat Johan terug naar den grond. De soldaat zal nooit in hem kunnen sterven, maar evenmin ontkomt hij aan de dwingende macht van de aarde.” Een mooi begin en dan begint Filip de Pillecyn een bladzij verder met   de eerste zin van het eerste van de dertien hoofdstukken : “Weinige oogenblikken vooraleer de hertog Karel de Stoute neergeslagen werd op het veld bij Nancy, viel de soldaat Johan. Hij had de benden, die met hem waren opgerukt, links van hem zien wegvluchten; de paarden steigerend doorheen het voetvolk in den wasem van hun zweet.” Geef toe dat dit klinkt als een mooi en sterk begin voor een gespannen lezende en dromende adolescent. Sindsdien kan ik geen kwaad woord horen over deze Vlaamse schrijver die ook nog andere nog steeds zeer leesbare boeken heeft geschreven.  En verleden zomer ontmoette ik de dichter Roland Jooris in de brousse van West-Vlaanderen (in een lege en ontwijde kerk in Vinkem) en tot mijn instemmende tevredenheid begon hij zelf over Filip de Pillecyn en stelde in een gesprek buiten aan de poort buiten deze kerk onomwonden dat deze schrijver één van de grootste en fijnste stilisten van Vlaanderen was en is… En hij citeerde en reciteerde. Zomaar par coeur… Ik moet en wil nog veel lezen en herlezen en dan vooral de boeken over mijn eerste helden tijdens mijn eerste jongensjaren in het oude, koude en katholieke, Brugge waar de bisschop meer macht en invloed had dan de gouverneur. En waar alles voor mij begon bij het zien van het avondlijke of nachtelijke massaspektakel Heilig Bloedspel te Brugge in 1962 in de regie van Anton van de Velde die ook de auteur was van het vierde boekje of brochure in de reeds vermelde reeks Dietse Gestalten over Willem van Saeftinge. Terwijl Boschvogel het eerste boekje schreef over Robrecht de Fries. En zowel Friesland als de Bourgondische hertogen, zowel de geschiedenis als de geografie blijven mij sindsdien fascineren bij het lezen van biografieën, historische romans en eminente essays over de oude klassieke Ouden. 

                                                                                                         Hendrik Carette 

Afgeslankt gedicht (deductum carmen) 

Ik sta op een verlaten perron van een leeg station.

De nacht duurt nog minstens één uur.

Het weer is guur. 

Morgen reis ik met de trein naar Turijn 

niet om daar de lijkwade te zien 

noch om daar een versleten paard te omhelzen 

maar om weer in het theatrale Italië te zijn. 

Het land van de pauselijke pauwen, prelaten 

en poëten zoals Pound, Pasolini en Petrarca. 

Hendrik Carette 

Brugse kanttekeningen

 

Brugse politiek

Achiel van Acker, de meest beminnelijke burgemeester die de stad Brugge helaas  nooit heeft gehad.

Brugse letteren

Mijn oudste broer Antoon ontmoette ooit de Franstalige auteur Daniel Gillès. Zijn echte naam was Daniel Gilles de Pélichy. Het boek van deze schrijvende baron Les brouillards de Bruges (Parijs, 1962) is een sleutelboek.

 De Franstalige bourgeoisie

Jean Schramme: een avontuurlijke Bruggeling die eerst in onze Congo belandde en  daar een soort van krijgsheer of huurlingenleider werd en dan later een planter met een plantage in Brazilië werd.

De Spaanse verleiding

De Spaanse verleiding voor beroemde en minder beroemde  Bruggelingen die de koude vochtige zwanenstad zijn ontvlucht. Twee voorbeelden: de muzikant Louis Fiers stierf in 2014 in Malaga en de toneelregisseur Maurits Balfoort stierf in 1989 in Benidorm.

 Geleerde gelieerd aan prins Maurits van Oranje

De Bruggeling Simon Stevin was een wiskundige, een taalvernieuwer en een protestant en als vernufteling ook nog eens een uitvinder van de zeilwagen.

 Brugse klassenstrijd

De bekende succesauteur Pieter Aspe was aan het begin van zijn leven conciërge van de Heilig-bloedkapel en de politicus Fernand Traen eindigde zijn leven als proost van de Edele Confrérie van het Heilig Bloed.

 Brugse humor

Toen mijn vader jong was en voor de oorlog in de Steenstraat flaneerde droeg hij geen hoed; ik doe het nu wel en zo is het goed.

 Vredig kerkhof

Postume tolerantie: op het vreedzame kerkhof in Steenbrugge ligt de eenvoudige steen van de communist en Stalinvriend Marc Braet naast het grote grafmonument van de ultramontaanse priester en anglofiel Guido Gezelle.

Oudste café

In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw was ik een regelmatig bezoeker van Café Vlissinghe en bezit zelfs nog het boek Een eeuwenoude Brugse herberg 1515-1985 van Eduard Trips (Brugge, 1986). Welke vaste klant van toen kan nog ooit mevrouw Elisabeth en haar twee dochters vergeten?

 Sterven te Brugge 

Niet alleen de dood van haar minnaar Joris van Severen in Abbeville was tragisch.  Ook de dood van Rachel Baes in de Hoogstraat van Brugge was een tragische dood. Het goed geschreven en goed gedocumenteerde boek Een tragische minnares (Leuven, 2002) van Patrick Spriet werd een waar cultboek.

Brugge in de wereldliteratuur

De grote dame en nomade Marguerite Yourcenar was gefascineerd door de stad Brugge. Het tweede deel van haar meesterwerk L’Oeuvre au Noir (het boek is beter dan de film!)begint dan ook met het hoofdstuk ‘Le retour à Bruges’. En de zeer hermetische dichter  Stéphane Mallarmé kwam op maandag 17 februari 1890 naar Brugge om voor de kring Excelsior een lezing te geven over de auteur Villiers de l’Isle-Adam. Ook Rainer Maria Rilke en vele andere grootheden bezochten Brugge. Zie voor nog meer teksten; het boek Brugge beschreven (Zaventem, 1984) van Bruggeling Fernand Bonneure.

Bruisend Brugge

In het prachtboek Wereld in woorden (Amsterdam, 2013) van Frits van Oostrom staat  er achteraan een unieke tekst met als titel ‘Bruisend Brugge’.

Drie gedichten

De zanger, dichter, liedjesschrijver, verteller en vertaler Willem Wilmink schreef een mooi ontroerend gedicht over hoe hij samen met zijn vader ooit een dag in Brugge was.

Het gedicht ‘Liggen’ uit de bundel Boerengedichten(Amsterdam, 1969) van H.H. ter Balkt gaat niet zozeer over Hertog Karel de Stoute, maar over het Bourgondische Brugge.

Het mysterieuze gedicht ‘Coutume du bourg de Bruges’ is van de hand van de dichter Renaat Ramon en is te lezen in de bundel Draagvlak en vizier (Gent, 2016).

Geleerde gelieerd aan de stilte

De Brugse musicus Herman Sabbe weet alles van de seriële muziek en van de stilte die zij creëert.

 De bisschoppen van Brugge

Ofwel zondigden zij door middel van de zonde van het vlees ofwel vergisten zij zich schromelijk en bemoeiden zij zich ook nog met de lokale politiek.

De Reien

De Reien of watergangen mogen dan al gesaneerd zijn, de bruine ratten zwemmen en rennen van het Minnewater naar de Groenerei en onder de huizen naar de riolen.

 Het chauvinisme

Het verschil tussen een Antwerpenaar en een Bruggeling? De eerste heeft een wel zeer hoge dunk van zichzelf en van zijn stad. De tweede ook, maar deze laatste heeft daar wel alle redenen voor.

 

Hendrik Carette,

een Bruggeling in de diaspora

De tien beste Nederlandstalige studieboeken van het voorbije rampjaar 2020

 

Te vinden of te bestellen in de betere boekhandels voor gevorderden

 De vreemde lus, ondertitel ‘Over bewustzijn en het verbond tussen wetenschap, kunst, filosofie en mystiek’, door André Klukhunn, Amsterdam: Koppernik, 269 pp.

Oefeningen in genot, ondertitel ‘Liefde en lust in de late middeleeuwen’, door Herman Pleij, Amsterdam: Prometheus, 434 pp.

Het Ridderspoor, over Willem Elsschot, door Johan Anthierens, met een woord vooraf van Stijn Tormans, tweede druk, Antwerpen: Polis, 277 pp.

Een danser in de sneeuw, essays, Gaston Durnez, Leuven : Uitgeverij Davidsfonds, 271 pp.

Nicolas Bourgeois en Frans-Vlaanderen, ondertitel ‘Confidenties in het Olmkasteel’,Wido Bourel, Roeselare: Uitgeverij ID, 183 pp.

Dichters leiden de dans, ondertitel ‘Liefde in de middeleeuwen’, Cas van Houtert, Utrecht: Uitgeverij IJzer, 444 pp.

 Vetera et nova, opstellen en notities, Patrick Lateur, met een inleiding van Anne Marie Musschoot, Leuven: uitgeverij P, 213 pp.

De kuren van Komrij, Gerrit Komrij, samengesteld en ingeleid door Onno Blom, Amsterdam: De Bezige Bij, 299 pp.

Het glanzend zwart van mosselen, ondertitel ‘Autobiografie, Essay, Reisverhaal, Cultuurkritiek, 1980-2020, Oek de Jong, met zeldzame zwart-wit foto’s, Amsterdam: Uitgeverij Augustus, 745 pp.

Blijf bij ons, Bach, ondertitel ‘Het verhaal van een innige relatie’, Sigiswald Kuijken, met een CD, Tielt: Lannnoo, 246 pp.

 

                                               Hendrik Carette

Retorische vragen aan het dichtertje Frank de Crits  

 

Houdt u ook zo van Nescio? En wandelt u

als voetreiziger langs de ruisende dreven

en de lanen van het verlangen

waar het almaar waait en stortregent?

 

En blijft u een uitvreter of een aardige jongen?

 

Hendrik Carette

John Heuzel: als een rots in de branding

(Oostende, 23 sept. 1945 – Brugge, 7oktober 2020)

 

John weigerde ook maar één moment van zijn leven ook maar één woord met het accent of de tongval van het rijke kleurrijke West-Vlaamse dialect te spreken. Hij was een echte fanatieke taalpurist en ook een groot lezer en reiziger (volgens zijn weduwe begon hij na een korte onderbreking opnieuw de pijp te roken tijdens een recent bezoek aan China!). In een al ver verleden werd hij de opvolger van de dichter Mark Braet die samen met Georges van Acker het tijdschrift Kruispunt had opgericht. Met zijn Engelse humor en zijn Ierse koppigheid werd John de drijvende kracht (redacteur, recensent en referent) achter dit literair kwartaalschrift dat in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw vele lezers en abonnees elke keer weer regelmatig bleef verbazen. Alleen al de lijst van bijzondere themanummers die John Heuzel als erudiete editorwist samen te stellen en te presenteren is bijzonder imposant en verrassend. Ik verwijs hier dan ook graag naar het James Joyce-nummer met vermaarde binnen- en buitenlandse medewerkers (december 1982), het Bretagne-nummer (‘Ik heb geen ander land’ samengesteld door Jan Deloof, maart 1998), het Louis-Paul Boonnummer (juni 1984), het Zuid-Afrikanummer ‘Een wankele wereld’ (samengesteld door Luc Renders, juni 1994) en het bijzondere in-memoriamnummer over Mark Braet (samengesteld door John Heuzel en Jan van der Hoeven, maart 2003). En ten slotte het zeer curieuze Stalin-nummer (samengesteld door Peter Bormans, van maart 2009, waarbij John tot grote woede en onbegrip van deze Peter Bormans mijn gedicht ‘Een bolsjewistische fanfare’ vooraan aan het begin van dit nummer plaatste). Hoe dan ook een goed literair tijdschrift is als een literair laboratorium en het is de grote verdienste van de zeer koppige en eigenzinnige West-Vlaming John Heuzel dat hij vanuit zijn Brugse boekenzolder in de Boeveriestraat als vanop een rots in de branding zijn Kruispunt als een lighthouseof vuurtoren liet schijnen.

Hendrik Carette